Της κας Ειρήνης Γράψα
Καθηγητρίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Διευθυντρίας Νεφρολογικής Κλινικής Αρεταίειου Νοσοκομείου
Βρισκόμαστε στο Σωτήριο έτος 2023 .Η ασθένεια και ο θάνατος εξακολουθούν να αποτελούν τους βασικότερους φόβους του ανθρώπου παρά την τεχνολογική πρόοδο και την δυνατότητα αντιμετώπισης πολλών ασθενειών . Η εξάρτιση του ασθενούς από τους ιατρούς αποτελεί μια πραγματικότητα και η σχέση δεν φαίνεται να έχει αλλάξει παρά την σημαντική μεταβολή που έχει επέλθει στον 20ο και 21ο αιώνα στην άσκηση της Ιατρικής. Ακούμε συχνά να λένε αυτός ο γιατρός είναι καλός επιστήμων αλλά δεν είναι άνθρωπος ή είναι και επιστήμων και άνθρωπος .Είναι φανερό λοιπόν ότι η σχέση αυτή επηρεάζεται σημαντικά από την προσωπικότητα του γιατρού τόσο σαν επιστήμονα όσο και σαν ανθρώπου. Επομένως για να αναφερθούμε στη σχέση αυτή θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τις δύο συνιστώσες που είναι από την μια θέση ισχύος ο ιατρός και από την άλλη ο ασθενής από θέσει εξάρτησης λόγω της αγωνίας και του φόβου για την έκβαση της υγείας του. Βέβαια και ο ίδιος ο Ιατρός μπορεί να είναι ασθενής και επομένως να αντιληφθεί και να βιώσει τα συναισθήματα που προκαλεί η απώλεια της υγείας και το πως θα ήθελε να του συμπεριφέρονται. Αυτό ακριβώς ομολόγησε μια ιατρός η οποία στη συμπεριφορά της προς τους ασθενείς ήταν σκληρή και όταν η ίδια αντιμετώπισε ένα σοβαρό νόσημα αντιλήφθηκε το λάθος της και διαφοροποίησε τη σχέση της με τους ασθενείς της .Η σχέση αυτή είναι λοιπόν πολύπλοκη και δύσκολη με βάσει τα ανθρώπινα κριτήρια, όμως αν εφαρμοσθούν τα λόγια του Κυρίου<< Όσα αν θέλετε ίνα ποιούσιν υμίν οι άνθρωποι ούτως ποιείτε αυτοίς ( κατά Ματθαίον ζ’ 12) το οποίο μεταφράζεται στο όσα θέλετε να σας κάνουν οι άνθρωποι να κάνετε και εσείς το ίδιο, τότε η σχέση μεταβάλλεται σε μία προσφορά και γίνεται ευεργετική τόσο για τον πάσχοντα όσο και για τον ίδιο τον ιατρό .Δυστυχώς όμως η ζωή μας ευρίσκετε μακριά από την πρακτική εφαρμογή του Ευαγγελίου και έτσι όλα γίνονται δύσκολα σε όλες τις μορφές των σχέσεων όχι μόνο σε αυτή του Ασθενούς- Ιατρού. Είναι γεγονός ότι σε παγκόσμια κλίμακα τα προβλήματα της σχέσεις αυτής είναι πολλαπλά και αυξάνοντα καθώς η τεχνολογία τείνει συνεχώς να μετατρέπει τη σχέση αυτή σε μια απρόσωπη τεχνολογική εμπορική διαδικασία. Στην Δύση και περισσότερο στην Αμερική η σχέση αυτή έχει πάρει νομικές διαστάσεις ώστε οι ιατροί είναι υποχρεωμένοι να ξοδεύουν σημαντικό αριθμό χρημάτων για νομική κάλυψη σε περίπτωση που έρχονται σε δικαστική αντιπαράθεση με τους ασθενείς τους για ιατρικά λάθη .Βέβαια και στη Ελλάδα το φαινόμενο αυτό δυστυχώς δεν είναι σπάνιο ώστε υποθέσεις ασθενών /ιατρών να απασχολούν τα δικαστήρια. Έτσι με βάσει τα υπάρχοντα προβλήματα στο συγκεκριμένο θέμα έχει ασχοληθεί η Ιατρική κοινότητα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο με σεμινάρια και ομιλίες με σκοπό να βρεθεί η κατάλληλη μέθοδος για την ιδανικότερη μορφή της προς όφελος τόσο του ασθενούς όσο και του Ιατρού οι οποίοι στην πλειοψηφία τους επιθυμούν το καλύτερο αποτέλεσμα για τον ασθενή τους .
Από την προ Χριστού εποχή με αποκορύφωμα τον Όρκο του Ιπποκράτη η σχέση αυτή απασχόλησε την κοινή γνώμη και υπήρχαν οδηγίες και προς τις δύο κατευθύνσεις φθάνοντας πολλές φορές στην υπερβολή όσον αφορά τον γιατρό που θεωρείτο ημίθεος ή και θεός όπως ο Ασκληπιός. Η σχέση ασθενούς Ιατρού με το πέρασμα των χρόνων βρισκόταν σε μία μόνιμη αλλαγή .Είναι τρομερό αυτό που συνέβαινε σε μερικές πρωτόγονες φυλές όπου εγκατέλειπαν τους ασθενείς τους εντελώς αβοήθητους ούτως ώστε αυτοί ηθικο-κοινωνικά να είναι νεκροί και σύντομα επερχόταν και ο φυσικός θάνατος .Σε όλους τους αρχαϊκούς πολιτισμούς τόσο στη Μεσοποταμία όσο και στην Ελλάδα ο ασθενής ήταν θύμα κακών δαιμόνων ή ήταν αμαρτωλός στον οποίον οι θεοί είχαν στείλει την αρρώστια ως τιμωρία. Αλλά και στη κλασσική Ελλάδα η θέση του ασθενούς και του αναπήρου δεν ήταν καλύτερη ’Όχι μόνο στη Σπάρτη αλλά και αλλού θανάτωναν τα ανάπηρα παιδιά γιατί αυτά δεν είχαν θέσει στη κοινωνία τους .Επίσης ανίατοι ασθενείς δεν έπρεπε να τυγχάνουν της φροντίδας του γιατρού. Έτσι η στάση του γιατρού απέναντι στους ασθενείς όπως είδαμε καθορίζονταν και επηρεαζόταν από πολλούς περιβαλλοντολογικούς παράγοντες . Η προσφορά του Ιπποκράτη στην άσκηση της Ιατρικής υπήρξε μεγάλη και διαχρονική και αποτέλεσε τη βάση για τις επόμενες γενεές των γιατρών . Ο όρκος του Ιπποκράτη καθορίζει την συμπεριφορά του γιατρού προς τους ασθενείς κατά την άσκηση του επαγγέλματος του και αποτελεί ένα θαυμαστό διαχρονικό κείμενο που εκπλήττει ακόμα και το σημερινό άνθρωπο, αν ληφθεί υπόψη ότι γράφτηκε προ Χριστού και ενώ περιέχει Χριστιανικές απόψεις απευθυνόταν σε μια καθαρά ειδωλολατρική κοινωνία φανερώνοντας ότι στο βάθος της ψυχής του κάθε ανθρώπου είναι βαθιά χαραγμένος ο νόμος του Θεού .Μεταξύ άλλων ο όρκος αναφέρει :
……Θα χρησιμοποιώ τη θεραπεία για να βοηθήσω τους ασθενείς κατά τη δύναμη και την κρίση μου, αλλά ποτέ για να βλάψω ,ή να αδικήσω. Ούτε θα δίνω θανατηφόρο φάρμακο σε κάποιον που θα μου το ζητήσει, ούτε θα του κάνω μια τέτοια υπόδειξη.
Παρομοίως, δεν θα εμπιστευτώ σε έγκυο μέσο που προκαλεί έκτρωση. Θα διατηρώ αγνή και άσπιλη και τη ζωή και την τέχνη μου. ….Σε όσα σπίτια πηγαίνω, θα μπαίνω για να βοηθήσω τους ασθενείς και θα απέχω από οποιαδήποτε εσκεμμένη βλάβη και φθορά, και ιδίως από γενετήσιες πράξεις με άνδρες και γυναίκες, ελεύθερους και δούλους. Και όσα τυχόν βλέπω ή ακούω κατά τη διάρκεια της θεραπείας ή και πέρα από τις επαγγελματικές μου ασχολίες στην καθημερινή μου ζωή, αυτά που δεν πρέπει να μαθευτούν παραέξω δεν θα τα κοινοποιώ, θεωρώντας τα θέματα αυτά μυστικά.
Αν τηρώ τον όρκο αυτό και δεν τον παραβώ, ας χαίρω πάντοτε υπολήψεως ανάμεσα στους ανθρώπους για τη ζωή και για την τέχνη μου. Αν όμως τον παραβώ και επιορκήσω, ας πάθω τα αντίθετα.
Βλέπουμε λοιπόν αυτά τα υπέροχα λόγια που καθορίζουν την συμπεριφορά του γιατρού πρώτον να έχει ως σκοπό να ωφελήσει τον ασθενή και αν δεν μπορεί να τον βοηθήσει τουλάχιστον να μην τον βλάψει . Αυτό αποτελεί βροντερή απάντηση στα ψευτοδιλήμματα της εποχής περί ευθανασίας όταν θέλουν να εμπλέξουν τους γιατρούς σε υποβοηθουμένας αυτοκτονίας μετατρέποντας τους σε στυγνούς δολοφόνους υπό το κάλυμμα της δήθεν ευσπλαχνίας για τον πάσχοντα άνθρωπο. Το ίδιο ισχύει και για τη διακοπή της κύησης όταν είναι ανεπιθύμητη ξεχνώντας ότι ο γιατρός είναι υπέρ της ζωής και κατά ουδένα τρόπο υπέρ του θανάτου και μάλιστα σε ανυπεράσπιστα πλάσματα που δεν τα αγαπά κανείς αφού οι ίδιοι οι γονείς τους τα απαρνούνται. Δυστυχώς σε παγκόσμια κλίμακα υιοθετούνται νόμοι ενάντια στη ζωή νομιμοποιώντας το έγκλημα δύο χιλιάδες χρόνια μετά Χριστό ,όταν ο Ιπποκράτης προ Χριστού δεσμεύει τους γιατρούς με όρκο για την αποφυγή κάθε τέτοιας ενέργειας και όταν από τα αρχικά Χριστιανικά βήματα όπως διαβάζουμε στην προς Διόκλητον επιστολή ένα από τα χαρακτηριστικά των Χριστιανών σε σχέση με τους ειδωλολάτρες ήταν το ότι δεν σκότωναν τα παιδιά τους είτε προ είτε μετά την γέννηση . Αλλά ο Ιπποκράτης προχωρά και σε βαθύτερα χαρακτηριστικά του γιατρού δεσμεύοντας τον και πάλι να διατηρεί την ζωή του άσπιλη και αγνή ..Τί υπεύθυνα λόγια και πόσο λίγο δυστυχώς εφαρμόζονται στη σημερινή εποχή που παρά την διαχρονικότητα των, όλο και περισσότερο προσπαθούν να τα παραμερίσουν μετατρέποντας τους γιατρούς σε στυγνούς επαγγελματίες χωρίς συναίσθημα ή και χωρίς απλή κατανόηση προς τον πάσχοντα άνθρωπο. Το 1997 ο εκλιπών καθηγητής κ. Μητσιμπούνας διοργάνωσε ένα σεμινάριο με τίτλο σχέση ιατρού ασθενούς. Μεταξύ των ομιλητών ήμουν εγώ και ο καθηγητής μου από το Καναδά κ. Ωραιόπουλος .Στην ομιλία του ο καθηγητής κ. Ωραιόπουλος με τίτλο<< Επαναφέροντας το θεραπευτικό παράγοντα στις σχέσεις ασθενούς – ιατρού>>
μεταξύ των άλλων αναφέρει ένα άρθρο από ένα σημαντικό ιατρικό περιοδικό το Lancet του 1995 με τίτλο" Ποιος είναι ο ιδιοκτήτης της Ιατρικής τεχνολογίας" περιέγραψε τα απροσδόκητα, απρόβλεπτα και επιβλαβή αποτελέσματα της τεχνολογίας στην εξάσκηση της Ιατρικής και επέστησε την προσοχή ότι το μέλλον είναι πολύ ζοφερό για τους γιατρούς, αποδίδοντας αυτό κατά μέγα μέρος στην αυξανόμενη εξάρτηση που έχει η Ιατρική από την τεχνολογία. Το άρθρο προέβλεψε ότι ο ρόλος των γιατρών θα ελαττώνεται συνεχώς ενώ θα αυξάνεται ο ρόλος των τεχνικών. Συμπεραίνοντας ο αρθρογράφος αναφέρει: "Για να επιβιώσουν οι γιατροί πρέπει
να παραιτηθούν από το ρόλο τους σαν εφαρμοστές της τεχνολογίας και να επιστρέψουν στις ρίζες τους σαν θεραπευτές και δάσκαλοι" . Προτείνεται λοιπόν να υπάρξει μια σχέση θεραπευτική μεταξύ ιατρού και ασθενούς λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τη γνώμη και τις οδηγίες του πατέρα της ιατρικής , δηλαδή του Ιπποκράτη .Για πολλά χρόνια και κατά την Χριστιανική εποχή τα λόγια του Ιπποκράτη αποτελούσαν οδηγό στην άσκηση της ιατρικής εμπλουτισμένα από τα χριστιανικά ιδεώδη. Ο όρκος του Ιπποκράτη στο Βυζάντιο αναπαριστάται σε σχήμα Σταυρού δηλώνοντας τον εναγκαλισμό του από τους Χριστιανούς γιατρούς της εποχής . Τα λόγια του Κυρίου για αγάπη και προσφορά προς το συνάνθρωπο μετέτρεψε τη σχέση αυτή σε ευκαιρία προσφοράς και για τον λόγο αυτό τα πρώτα νοσοκομεία έγιναν γύρω από τις επισκοπές και μοναχοί άνδρες και γυναίκες ιατροί και νοσηλευτές υπηρετούσαν με αγάπη και αφοσίωση τους πάσχοντες συνανθρώπους τους . Ήδη στην πρώτη εκκλησία ( 112μΧ)διορίζονταν από τους επισκόπους διάκονοι υπεύθυνοι για τη την περίθαλψή των φτωχών και των αρρώστων και το 300 μ. Χ .μνημονεύονται για πρώτη φορά διακόνισσες οι οποίες μαζί με τα ιερά καθήκοντα τους όφειλαν να αφιερώνονται στη φροντίδα των ασθενών γυναικών. Ο εκκλησιαστικός πατέρας Ιερώνυμος από τη Στριδώνα της Δαλματίας (345-420μ. Χ. ) κάνει λόγο για τη ρωμαία πατρίκια Φαβιόλα η οποία μετά το θάνατο του συζύγου της μοίρασε την περιουσία της στους φτωχούς και τελικά έχτισε Νοσοκομείο στην Όστια όπου εγκαταστάθηκε το 380 μ.Χ. Η Φαβιόλα δέχθηκε στο οίκημα της όλους τους ασθενείς και τους ανίατους που βρήκε στους δρόμους της πόλεως και τους φρόντιζε με μεγάλη αφοσίωση. Οι φτωχοί επιθυμούσαν να αρρωστήσουν μόνο και μόνο για να έχουν τη φροντίδα της αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ιερώνυμος. Στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο που έγινε το 325 μ.Χ. στη Νίκαια της Βιθυνίας αποφασίστηκε μεταξύ άλλων να κτιστούν οικήματα για ασθενείς αναπήρους και άλλους ανθρώπους που έχουν ανάγκη βοηθείας . Κάθε επίσκοπος έπρεπε σε συνεννόηση με το άμεσο περιβάλλον να ανεγείρει ένα τέτοιο συγκρότημα. Ήδη στη νέα πρωτεύουσα τη Κωνσταντινούπολη είχαν ανεγερθεί καταλύματα πού χρησιμοποιήθηκαν σαν Νοσοκομεία ,πτωχοκομεία γηροκομεία βρεφοκομεία ορφανοτροφεία και χηροτροφεία. Ιδρυτές όλων αυτών των ιδρυμάτων εκτός από τις εκκλησίες και τις μονές υπήρξαν και ιδιώτες Χριστιανοί μέλη αυτοκρατορικών οικογενειών. Εδώ χαρακτηριστικά αναφέρεται η σύζυγος του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Α’ Πλακί λα η οποία όπως διηγείται ο επίσκοπος Κύρου Θεοδώρητος (390-458μ.Χ.) τακτοποιούσε με τα χέρια της τα κρεββάτια των ασθενών τους έφερνε ψωμί τους τάιζε, δοκίμαζε από το φαγητό τους άγγιζε τα πάντα έπλενε τα πιατικά και εκτελούσε όλες τις δουλειές τις οποίες κανονικά έκαναν σκλάβοι και υπηρέτριες . Θαυμαστό είναι επίσης το διάσημο Νοσοκομείο της μονής του Παντοκράτορα στο Βυζάντιο το οποίο αποτέλεσε και τη βάσει για την μορφή των Νοσοκομείων που λειτουργούν και μέχρι σήμερα . Θεμελιώθηκε το 1136μ.Χ. και χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Ιωάννη τον Κομνηνό και τη σύζυγό του. Πέραν του Νοσοκομείου περιελάβανε ιατρική σχολή φαρμακείο λουτρά γηροκομείο και τμήμα διαχείρισης. Το Νοσοκομείο με τη σειρά του περιελάβανε παθολογικό και χειρουργικό τμήμα περιείχε κρεβάτια νοσηλευόμενων ασθενών και εξωτερικά ιατρεία. Η περίθαλψη γινόταν από ιατρούς διευθυντάς και βοηθούς χειρουργούς και φαρμακοποιούς και μια μαία. Μεταξύ των γιατρών αναφέρεται και μία γυναίκα . Δύο γιατροί της μονής περιέθαλπαν τους ασθενείς μοναχούς της μονής οι οποίοι παρέμεναν στη μονή. Η υπηρεσία των γιατρών ήταν επακριβώς καθορισμένη .Ήταν χωρισμένοι σε δύο ομάδες οι οποίες άλλαζαν την υπηρεσία τους ανά μήνα. Όλοι οι γιατροί γιόρταζαν την ημέρα της εορτής των γιατρών αγίων Κοσμά και Δαμιανού κατά την οποίαν ελάμβαναν ιδιαίτερα χρηματικά δώρα . Σημαντική μορφή αποτελεί η Άννα η Κομνηνή αδελφή του Αυτοκράτορα η οποία φαίνεται να ήταν κάτοχος σημαντικών ιατρικών γνώσεων αφού μάλιστα προέδρευσε σε ιατρικό συμβούλιο για τον πατέρα της και κατέγραψε το ιστορικό του ασθενούς. Η φροντίδα των ασθενών βρισκόταν στα χέρια των διακόνων και των διακονισσών παρθένων και χηρών μοναχών και μοναζουσών . Κάτω από αυτό το πνεύμα ο ασθενής ήταν ο ίδιος ο Χριστός και η ανακούφιση Του αποτελούσε ιδιαίτερη χαρά τόσο για τους γιατρούς όσο και για όλους όσους εμπλέκονταν στη φροντίδα τους . Χαρακτηριστικό είναι επίσης το έργο των 5 ζευγαριών αγίων Αναργύρων Ιατρών που η εκκλησία μας τιμά και πολλοί είναι οι χριστιανοί ασθενείς που καταφεύγουν στη μεσιτεία τους ως Ιατροί και Άγιοι .Για πολλά χρόνια στο Χριστιανικό κόσμο τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση η σχέση αυτή παρέμενε ιερή και ο χριστιανός που επέλεγε να γίνη γιατρός συνήθως ήταν άτομο προσφοράς και αγάπης προς τον πάσχοντα συνάνθρωπο .Πέραν των Αγίων Αναργύρων ιατρών που ήδη ανέφερα η μορφή του Αγίου Βασιλείου δεσπόζει στην καθ’ημάς Ανατολή με την δημιουργία της Βασιλειάδας όπου ο ίδιος φρόντιζε τους ασθενείς έχοντας σπουδάσει την τέχνη της Ιατρικής στην Αθήνα .Διαβάζουμε στη Βικιπαίδεια:<< Έργο ζωής και σημαντικό σταθμό στην πορεία του, αποτελεί η ίδρυση και λειτουργία ενός κοινωνικού φιλανθρωπικού συστήματος, του Πτωχοκομείου ή Βασιλειάδας. Εκεί διοχετεύει όλη την ποιμαντική του ευαισθησία, καθιστώντας την πρότυπο κέντρου περίθαλψης και φροντίδας των ασθενέστερων κοινωνικά ατόμων. Ουσιαστικά η Βασιλειάδα υπήρξε ένας πρότυπος οίκος για τη φροντίδα των ξένων, την ιατρική περίθαλψη των φτωχών άρρωστων και την επαγγελματική κατάρτιση των ανειδίκευτων. Καθίσταται η μήτρα ομοειδών οργανισμών που δημιουργήθηκαν σε άλλες επισκοπές και στάθηκε η σταθερή υπενθύμιση στους πλουσίους να διαθέτουν τον πλούτο τους με έναν αληθινά χριστιανικό τρόπο>>. Στη δύση σημαντικό πρόσωπο χριστιανού ιατρού αποτελεί ο Άλμπερτ Σβάιτσερ (Ludwig Philipp Albert Schweitzer, 14 Ιανουαρίου 1875 – 4 Σεπτεμβρίου 1965) ο οποίος παρά τη δυνατότητα λαμπρής καριέρας στη πατρίδα του τη Γερμανία έφυγε για την Αφρική προσφέροντας περίθαλψη στους ιθαγενείς οι οποίοι υπέφεραν από σοβαρές ασθένειες και πέθαιναν αβοήθητοι .Γιά την προσφορά του αυτή του απεδόθη το Νόμπελ Ειρήνης 1952 για την φιλοσοφία του περί «σεβασμού της ζωής» Αλλά ερχόμενοι και στην σύγχρονη εποχή ο Αγιος Λουκάς ο Ιατρός Επίσκοπος Συμφερουπόλεως επέλεξε να γίνει γιατρός με σκοπό να προσφέρει στον πάσχοντα συνάνθρωπο όπως ο ίδιος αναφέρει στα απομνημονεύματα του στερώντας από τον εαυτό του να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο καλών τεχνών που ήταν το πρώτο του όνειρο και που διέθετε σπάνιο ταλέντο όπως μπορεί να δει κανείς από τα σχέδια που έκανε απεικονίζοντας το ανθρώπινο σώμα στην Ανατομία όπου είχε γίνει καθηγητής στην Ιατρικής σχολής στη Τασκένδης .Οι εποχές όμως έχουν αλλάξει .Οι άνθρωποι γυρίζουν όλο και περισσότερο την πλάτη στις Χριστιανικές αρετές και με την ταυτόχρονη εισαγωγή της τεχνολογίας στη εφαρμογή της ιατρικής, η πραγματικότητα τόσο για τους γιατρούς όσο και για τους ασθενείς αλλάζει.
Η συνεχώς αυξανόμενη λοιπόν χρήση και ανάπτυξη της τεχνολογίας απειλεί σοβαρά αυτή την τόσο ευαίσθητη σχέση με συνέπειες τόσο για τον ασθενή όσο και για τον ίδιο το γιατρό όπως επισήμανε και ο καθηγητής Ωραιόπουλος στην ομιλία του που ανέφερα προηγουμένως. Η εξάσκηση της ιατρικής βασιζομένης αποκλειστικά στις τεχνολογικές
επιτεύξεις έφτασε να θεωρείται τώρα ως ένα προϊόν υποκείμενο στις ανάγκες
της αγοράς. Οι αρχές του εμπορίου, οι οποίες είναι εμφανείς στα καταστήματα τροφίμων και στα εμπορικά κέντρα έχουν διεισδύσει το σύστημα υγείας. Σε αυτή την εμπορικοποίηση ο γιατρός, είναι ένας από τους πολλούς υγειονομικούς
υπαλλήλους, δεν είναι πια ο ηρωικός θεραπευτής αλλά απλώς ένας προμηθευτής μιας υπηρεσίας " ύποπτος για τις οικονομικές του επιδιώξεις, την επιθυμία του για κοινωνική θέση, δύναμη και πλούτη. Ο γιατρός
έπαψε να είναι αναντικατάστατος και έχει χάσει το σεβασμό που του είχαν στο παρελθόν και η ιερή σχέση ασθενή / ιατρού δεν υφίσταται πλέον στα δυτικά κράτη . Τ α μεγάλα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία ανταλλάσσουν το ιατρικό προσωπικό σε όλα τα επίπεδα κάθε 1-2 μήνες, με το δικαιολογητικό ότι οποιοσδήποτε έχει τα προσόντα είναι ικανός να θεραπεύσει οποιαδήποτε ασθενή . Αυτές οι αλλαγές απομακρύνουν ακόμα πιο πολύ τον ασθενή από το γιατρό του υποθάλποντας έτσι την εμπιστοσύνη που είχαν κερδίσει
οι προηγούμενοι γιατροί από τους ασθενείς τους . Πολλοί έχουν αρχίσει να φοβούνται ότι η πραγματική δουλειά των γιατρών δηλαδή, η φροντίδα για τους αρρώστους, θα τους αφαιρεθεί και το μόνο πράγμα που θα κάνουν θα
είναι να χειρίζονται μηχανήματα . Φαίνεται ότι η μοντέρνα ιατρική, ενώ έχει κάνει τρομερές προόδους στην τεχνολογία, έχει χάσει την τέχνη της και το πνεύμα της και τα αγαθά της πίστης, ελπίδας και συμπόνιας για τον άρρωστο τα οποία είναι απαραίτητα για τη θεραπεία του. Το ελπιδοφόρο άγγιγμα του γιατρού, η συμπόνια και το ενδιαφέρον εξαφανίζονται από την
εξάσκηση της ιατρικής μία μεγάλη απώλεια και για τους ασθενείς και για τους γιατρούς .Αισθανόμενοι αυτή την απώλεια, οι ασθενείς μας κατηγορούν ότι έχουμε
γίνει αδιάφοροι παρά τις προσπάθειες μας να κάνουμε "ότι είναι ανθρωπίνως δυνατόν" . Σε μια εποχή που η ιατρική επιστήμη έχει κάνει τα μεγαλύτερα άλματα στην ανθρώπινη ιστορία, η ένταση μεταξύ γιατρού και ασθενούς έχει αυξηθεί όσο ποτέ πριν. Πρέπει λοιπόν να εφαρμοσθεί ξανά μια ανθρωποκεντρική σχέση τόσο στο επίπεδο ιατρείου όσο και στο περιβάλλον του Νοσοκομείου για να οικοδομήσουμε μια θεραπευτική σχέση μεταξύ ασθενούς και ιατρού η οποία όπως έχει αποδειχθεί σε σημαντικές μελέτες για το θέμα αυτό αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για την θετική πορεία του ασθενούς μας Εν τω μεταξύ ενώ οι ασθενείς ζητούν μια πιο προσωπική σχέση με το γιατρό τους, εξωτερικές δυνάμεις, από τρίτους παράγοντες αυτούς δηλαδή που πληρώνουν για' τη νοσηλεία και οι οποίοι ενδιαφέρονται μόνο για τα έξοδα, απαιτούν η περίθαλψη να κοστίσει όσο το δυνατόν λιγότερο, και δεν προβλέπουν καμία αμοιβή για συμπόνοια και προσεκτική επίβλεψη, αλλά αντιθέτως, , παρέχουν οικονομικές
ανταμοιβές και αναγνώριση στους γιατρούς που κάνουν όσο το δυνατό λιγότερες εξετάσεις και έτσι κοστίζουν λίγο. Τώρα το κέντρο των αποφάσεων έχει μεταφερθεί από εκείνους που παρέχουν (τους γιατρούς) ή εκείνους που δέχονται την ιατρική περίθαλψη (τους ασθενείς) σε εκείνους που πληρώνουν
γι 'αυτήν (τους ασφαλιστικούς οργανισμούς ή την κυβέρνηση) . Οι οδηγίες και κανονισμοί που παλιά βοηθούσαν στη λήψη αποφάσεων τώρα κατευθύνουν αυτές τις αποφάσεις .Σημαντικές αλλαγές εμφανίζονται στη σχέση ασθενούς/ιατρού, οι οποίες είναι εμφανείς και από την αυξανόμενη χρήση όρων όπως "προμηθευτές ιατρικών υπηρεσιών", "καταναλωτές ιατρικών υπηρεσιών", "οικονομικά συμφέρουσα ιατρική περίθαλψη" και τέλος η χρήση της λέξης "οι πελάτες μας" εννοώντας" οι ασθενείς μας". Ο Πλάτων 2500 χρόνια πριν, σε ένα εντυπωσιακό εδάφιο στους Νόμους,
περιγράφει αυτό που ονομάζει "Ιατρική δούλων" όπου ο γιατρός νοσηλεύει δούλους. Σ' αυτή τη σχέση ο γιατρός "ποτέ δεν δίνει σημασία στα παράπονα του δούλου ασθενή, ούτε ποτέ τον ρωτάει για το πώς νοιώθει. Του δίνει μόνο
ένα πρακτικό φάρμακο με τον αέρα ενός παντογνώστη δικτάτορα και προχωρεί βιαστικά στον επόμενο άρρωστο δούλο" Ο καλύτερος τρόπος να αποφύγουμε κάτι τέτοιο σύμφωνα με τον καθηγητή Ωραιόπουλο είναι να
υπενθυμίζουμε συνεχώς στον εαυτό μας ότι η ιατρική, το λειτούργημα που διαλέξαμε ως αποστολή μας, είναι ένα μοναδικό είδος ανθρώπινης δραστηριότητας, ένα λειτούργημα που δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τις αρετές της
ταπεινοφροσύνης, τιμιότατος, πνευματικής αξιοπρέπειας, συμπάθειας και αδιαφορίας για το προσωπικό συμφέρον . Πρέπει να τονίζουμε συνεχώς την ιερότητα της σχέσης ασθενούς/ιατρού και να θυμόμαστε πάντα γιατί
πάνω απ' όλα διαλέξαμε να γίνουμε γιατροί; για να βρούμε σκοπό στη ζωή μας και ν' απολαύσουμε τις πνευματικές διαστάσεις της θεραπείας. Με άλλα λόγια, όπως λέει και ο αρθρογράφος του Lancet πρέπει να επιστρέψουμε
στις ρίζες μας ως θεραπευτές
Η θεραπευτική Σχέση . Στην Αμερική κατά τον κ. καθηγητή Ωραιόπουλο ο όρος healing "Θεραπεία" δεν εμφανίζεται συχνά στο λεξιλόγιο των γιατρών. Υπονοεί ένα μυστικισμό ή μαγεία, ή ένα πνευματισμό που φαίνεται να έχει τις ρίζες του στον κομπογιαννιτισμό και στην υστερία. Εξυπονοεί επίσης ότι ο θεραπευτής (healer) είναι ενδυναμωμένος πέραν των
επιστημονικών δυνατοτήτων. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, τείνουμε να συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στην ίαση της αρρώστιας και έτσι αγνοούμε τη θεραπεία του ασθενή . Η λέξη " γιατρεύω" δηλώνει επιτυχή ιατρική περίθαλψη. Από την άλλη
μεριά η λέξη "θεραπεύω" σημαίνει κάνω ή γίνομαι ολοκληρωμένος, επουλώνομαι και γίνομαι καλά από την αρρώστια. Θεραπεία (healing) είναι μία ενέργεια η
οποία συνδέεται στα αγγλικά πολύ με τη λέξη " Αγιος" (holy). Και οι δυό " Θεραπεία" και 'Άγιότης" προέρχονται από την ίδια ρίζα "ολοκλήρωση" (wholeness). Στη δουλειά μας με τους ασθενείς πρέπει να -προσπαθούμε να επιτύχουμε και τα δύο και την ίαση (γιατριά) και τη θεραπεία . Η θεραπεία
επιτυγχάνεται εάν επιπροσθέτως με την ίαση υπάρχει και η φροντίδα, η συμπόνοια, μαζί με την ελπίδα, την ταπεινοφροσύνη και το χιούμορ. Σε μια θεραπευτική σχέση ο γιατρός πρέπει να δεχθεί τον ασθενή ολοκληρωτικά, να τον πλησιάσει, να τον ακούσει και να προσπαθήσει να
καταλάβει την αρρώστια του/της . Σε μια τέτοια σχέση αμφότεροι, ασθενής και γιατρός, αναπτύσσονται
συνεχώς, μερικές φορές ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο και άλλες φορές αλληλοεξαρτώμενοι.
Στη θεραπευτική σχέση ασθενούς/ γιατρού, ο ασθενής αντιμετωπίζεται σαν ένα μοναδικό και αναντικατάστατο ατομο- ένα πραγματικό και αξιόλογο άτομο και όχι σαν ένα αντικείμενο προς ίαση! γιατρειά . Η σχέση ιατρού ασθενούς γίνεται ιδιαίτερη όταν μάλιστα καλείται να αντιμετωπίσει ασθενείς με χρόνια νοσήματα όπως οι ογκολογικοί ασθενείς ,οι ασθενείς με νεφρική , καρδιακή ή ηπατική ανεπάρκεια. Η χρονιότητα μια νόσου προκαλεί σημαντική σωματική και ψυχική κόπωση τόσο στους ίδιους τους ασθενείς όσο και στο περιβάλλον τους .Είναι λοιπόν απαραίτητο ν α γνωρίζει ο γιατρός τις ανάγκες τους και να συμβάλει στην ανακούφιση τόσο των ίδιων όσο και του περιβάλλοντός τους. Δεν θα ξεχάσω την συγκίνηση που ένοιωσα όταν δέχθηκα ένα τηλεφώνημα από μια γειτόνισσα μιας ηλικιωμένης ασθενούς μου για να με ενημερώσει ότι έφυγε από τη ζωή. <<Ήξερα πόσο την αγαπούσατε και πόσο και εκείνη σας αγαπούσε και θεώρησα καλό να σας ενημερώσω.>> Η ασθενής ένοιωθε μια σχέση αγάπης μαζί μου και την μετέφερε και στη φίλη της .Είναι πολύ σημαντικό να καλύπτουμε σαν γιατροί τις ανάγκες των ασθενών συνανθρώπων μας που ο Κύριος μα ς έφερε στο δρόμο μας. Στην ομιλία που είχα κάνει πριν αρκετά χρόνια για τη σχέση αυτή με ασθενείς που χρόνια αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν την ανεπάρκεια των νεφρών τους ,είχα δώσει ένα ερωτηματολόγιο για να μου περιγράψουν πως επιθυμούν τη σχέση τους με το γιατρό.
Ας ακούσουμε λοιπόν τις απόψεις αυτές για να διδαχθούμε για το πως θα πρέπει να είναι και η συμπεριφορά του γιατρού αν θέλει να επιτύχει το στόχο του . Έγραψαν λοιπόν
" .... Από επιστημονικής πλευράς θα ήθελα ο γιατρός µου κατ' αρχήν να µην είναι επικίνδυνος. Να είναι ενημερωμένος όσο το δυνατόν µε όλα τα τελευταία επιστημονικά επιτεύγματα της ειδικότητας του, να παρακολουθεί σεμινάρια και ότι άλλο χρειάζεται. Δεν θα πρέπει να εργάζεται εξοντωτικά
γιατί είναι υπεύθυνος για τη ζωή των ασθενών του ... ", Στο πρώτο τους μήνυμα βλέπουμε την επιστημονική κατάρτιση, την ενημέρωση, αλλά και τη διάθεση χρόνου για να μπορεί η προσφορά να γίνεται αποδεκτή. Ο γιατρός που είναι συνεχώς βιαστικός και κουρασμένος αρχίζει να δημιουργεί ανασφάλειες.
Άλλοι έγραψαν << •••• 0 γιατρός πρέπει να έχει πολλά χαρίσματα: Να είναι κατ' αρχήν θεραπευτής, ολίγο ερευνητής, ολιγότερο παιδαγωγός, αλλά συνειδητά και
μαχητικά πνευματικός, ιδιότητα που συνήθως ελλείπει ... >>Και έρχονται εδώ να μας θυμίσουν την ιδιότητα του θεραπευτή για την οποία µας μίλησε ο Καθηγητής κ.
Ωραιόπουλος σαν βασικό επιθυμητό χάρισα του γιατρού συνοδευόμενο από την πνευματικότητα, η οποία όπως αναγνωρίζουν γίνεται όλο και περισσότερο σπάνια στις µέρες µας. Η προσπάθεια ορισμένων γιατρών να ασκούν εξουσία µε το πρόσχημα ιατρικών συμβουλών φαίνεται να µην γίνεται
αποδεκτό και µάλλον κουράζει παρά ωφελεί. Άλλος ασθενής αναφέρει " ... Φιλική σχέση που θα πρέπει να διαπνέεται από την ιδιότητα της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Αίσθημα ευθύνης και τιμιότητας. Ο ασθενής πρέπει να λογαριάζεται από τον γιατρό του σαν σκοπός και όχι σαν μέσο. Ο γιατρός δεν πρέπει να υπερεκτιμά τις δυνάμεις του και να φροντίζει να µην
μειώνεται το αίσθημά ευθύνης του ασθενούς του. Ιώβειος υπομονή του ενός
για τον άλλο ...>>Εδώ βλέπουμε ότι αναγνωρίζεται η δυσκολία στη σχέση και από τις δύο πλευρές ώστε να χρειάζεται Ιώβειος υπομονή για να επιτευχθεί
θετικό αποτέλεσμα. Αλλά και η αναγνώριση της Ιερότητας του προσώπου ασθενούς ο οποίος επιθυμεί να αποτελεί σκοπό και όχι μέσον, φαίνεται να αποτελεί το κλειδί για µία αρμονική επικοινωνία θεραπευόµενου και ιατρού. Άλλος ασθενής μας λέει
•••• 0 γιατρός πρέπει να ευρίσκεται εντός ή κοντά στο θάλαμο των ασθενών. Δεν αποδέχομαι τον Ιατρό τουρίστα του θαλάμου γιατί πιστεύω ότι δεν επιτελεί σωστά και υπεύθυνα το έργο του και δημιουργεί ανασφάλειες στους ασθενείς ... " 'Ή αγάπη τους, η φροντίδα τους, το ενδιαφέρον τους για
µένα ήταν όχι ιατρικό αλλά θεϊκό .. .". " ... 0 ασθενής βρίσκεται σε μειονεκτική θέση έναντι του γιατρού του, ο γιατρός είναι εκείνος που θα απαλύνει αυτή τη διαφορά ... " Και ερχόμαστε στην ανάγκη παρουσίας. Ο γιατρός συνήθως αφιερώνει ελάχιστο χρόνο για να δει τους ασθενείς του και αυτό γίνεται
συχνά. Η ανάγκη παρουσίας του γιατρού στο χώρο θεραπείας, παρ' όλο ότι κύριο ρόλο παίζουν οι νοσηλεύτριες φαίνεται ότι είναι απαραίτητο για να υπάρχει το αίσθημά της ασφάλειας, της φροντίδας και να μειωθεί η
απόσταση την οποία αισθάνεται ο ασθενής όταν μάλιστα η κάθε συνεδρία Αιμοκάθαρσης αποτελεί προσωπική δοκιμασία που πρέπει να ξεπεραστεί.
" ... Και πάνω απ' όλα προσιτοί σε εμένα δίνοντάς µου την άνεση να µπορώ να συζητών μαζί τους κάθε τι που µε απασχολεί, ή µου δημιουργεί προβληματισμό". " ... 0 γιατρός µου λοιπόν θα ήθελα να είναι πάνω απ' όλα
Άνθρωπος. Να ακούει µε προσοχή αυτά που του λέω χωρίς υπεροψία ή ειρωνικά χαμόγελα. Να έχει ζεστασιά, χαμόγελο ή µία καλή κουβέντα να σου πει. Να είναι ειλικρινής μαζί µου και να µη µε παραπλανά ... " Και εδώ
επανερχόμενα στο ίδιο πρόβλημα της παρουσίας, ώστε να μπορεί ο θεραπευόµενος σε κάθε μονάδα να έχει άμεση επικοινωνία µε το γιατρό του χωρίς ενδοιασμούς, φόβους ή. µέσω τρίτων. Η καλή κουβέντα, το ζεστό χαμόγελο, η διάθεση να ακούσει, αποτελούν χαρίσματα, ανθρώπινα που για
το Νεφρολόγο αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις, για τη σωστή άσκηση του λειτουργήματός του. Και στι παρακάτω παρατηρήσεις θα δούμε πως η σωστή επικοινωνία με τον ασθενή δημιουργεί διαύλους με θετικά αποτελέσματα. γράφει λοιπόν κάποιος άλλος
" ... Είδα ότι όλα μπορούν να ξεπεραστούν µε τη φροντίδα του ιατρικού και του νοσηλευτικού προσωπικού. Μόλις τους αντικρίσω νοιώθω σιγουριά, ηρεμία και ασφάλεια". " ... Με ενδιαφέρον, αγάπη, χαμόγελο στους ασθενείς
τους ενθαρρύνουν στο μεγάλο αγώνα της ζωής του". Σιγουριά, ηρεμία, ασφάλεια. Να οι καρποί της ανθρώπινης προσέγγισης της διάθεσης του χρόνου, για µία καλή κουβέντα, ένα χαμόγελο. Και ένας άλλος " ... Αλλά το καταπληκτικότερο πιστεύω ότι είναι η θεραπεία του ασθενούς από το άγγιγμα του γιατρού που είναι και άγγιγμα ψυχής. Αυτό είναι και το
δυσκολότερο σημείο γιατί επιτυγχάνεται µε τη συνεχή προσπάθεια εξέλιξης του χαρακτήρα και που απαιτεί ιδιαίτερη σεμνότητα ... " Εδώ προχωρούμε
ίσως σε βαθύτερα στρώματα ψυχικής επικοινωνίας. Εδώ όχι µόνο επιτυγχάνεται η θεραπεία και ο στόχος µας αλλά αλληλοβοηθούμαστε στην πνευματική πρόοδο στη βελτίωση του προσώπου µε το Π κεφαλαίο.
Ακούσαμε αρκετές απόψεις εκφρασμένες η κάθε µία µε το δικό της χρώμα Νοιώσαμε βαθιά ότι οι ξερές επιστημονικές γνώσεις δεν φθάνουν για να θεραπεύσουμε την ψυχή και το σώμα. Επιστημονική κατάρτιση, πνευµατικότητα, αγάπη,ανθρωπιά, Καλοσύνη. φιλικότητα, κατανόηση, υπομονή, ειλικρίνεια, χαμόγελο, ταπείνωση. Να τα χαρακτηριστικά του Ιατρού-Θεραπευτή που μπορεί να μειώσει την
ανασφάλεια για το μέλλον, το φόβο του θανάτου και να μετατρέψει τις επίμονες θεραπευτικές διαδικασίες από διαδικασίες θανάτου σε διαδικασίες ζωής. Για τον θεραπευόµενο σημασία έχει το πως θα τον
αντιμετωπίσει ο γιατρός του. Αν σ' αυτόν διακρίνει το σεβασμό προς τον άνθρωπο τότε όλα γίνονται λιγότερο επώδυνα, η ψυχή ανακουφίζεται και το σώμα ετοιμάζεται να αντέξει µε καρτερία τον σωματικό πόνο. Η ανασφάλεια μειώνεται, η ελπίδα ξαναγεννάτε στην ψυχή, και το έργο του γιατρού γίνεται
ένα όμορφο τριαντάφυλλο που προσφέρεται στον πάσχοντα αδελφό του.
Βιβλιογραφία
-
1. Η ιατρική στην αρχαιότητα Kurt Pollak Εκδόσεις Παπαδήμα 2005
Stewart M, Brown JB, Weston WW, McWhinney IR, McWilliam CL, Freeman TR. Patient-Centered Medicine: Trasforming the Clinical Method. London: Sage; 1995.
2.Gerteis M, Edgman-Levitan S, Daley J, Delbanco T. Through the patient's eyes: Understanding and Promoting Patient-Centred Care. San Francisco: Jossey-Bass; 1993.