Ὁμιλία ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Ὀρθοδοξίας (Κυριακή Α’ Νηστειῶν), ἐκφωνηθεῖσα ἐν τῷ Καθεδρικῷ Ναῷ τῶν Ἀθηνῶν (5-Μαρτίου-2023)
ὑπό τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ’
Ἐν πρώτοις, ἐκφράζομεν τήν βαθυτάτην θλῖψιν ἡμῶν διά τό πρόσφατον τραγικόν σιδηροδρομικόν δυστύχημα εἰς τά Τέμπη τῆς Θεσσαλίας καί συναλγοῦντες, θ' ἀναπέμψωμεν μετά τό πέρας τῆς Θ. Λειτουργίας Ἐπιμνημόσυνον Δέησιν ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν θυμάτων τῆς πολυαιμάκτου αὐτῆς τραγωδίας. Αἰωνία αὐτῶν ἡ μνήμη.
*
Ἡ σημερινή Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι ἑορτὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἀνὰ τὴν Οἰκουμένην, ἕνεκα τῆς ἐξαγγελίας τῆς τε πανηγυρικῆς ἀναστηλώσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων καὶ συνάμα τῆς διαφυλάξεως τῆς ἀκριβείας τῆς δογματικῆς διδασκαλίας της καὶ τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεώς της, συμφώνως πρὸς τοὺς Ὅρους τῆς Ἑβδόμης Οἰκουμενικῆς Συνόδου (787 μ.Χ.).
Ἐξοχωτάτη Κυρία Πρόεδρε τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας,
Μακαριώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος,
Ἡ ἐξαγγελία αὕτη ἔλαβε χώραν εἰς τὴν «Πόλιν τῶν Πόλεων», τὴν Κωνσταντινούπολιν, τὴν 11ην Μαρτίου τοῦ ἔτους 843 μ.Χ.. Κατὰ τὴν εὔσημον ἐκείνην ἡμέραν, παρουσίᾳ τῆς Αὐτοκρατείρας Θεοδώρας, τοῦ ὁμολογητοῦ Πατριάρχου Μεθοδίου μετὰ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, τῆς Συγκλήτου καὶ παμπληθοῦς λαοῦ, ἀνεγνώσθη εἰς τὸν ναὸν τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας τὸ περίφημον «Συνοδικὸν τῆς Ὀρθοδοξίας», ὁ ἱερὸς, δηλαδή, Τόμος, μὲ τὸν ὁποῖον ἐβεβαιοῦτο καὶ διεκηρύττετο συνοπτικῶς ὅτι: «Οἱ Προφῆται ὡς εἶδον, οἱ Ἀπόστολοι ὡς ἐδίδαξαν, ἡ Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν, οἱ Διδάσκαλοι ὡς ἐδογμάτισαν, ἡ Οἰκουμένη ὡς συμπεφρόνηκεν, ἡ χάρις ὡς ἔλαμψεν, ἡ ἀλήθεια ὡς ἀποδέδεικται, τὸ ψεῦδος ὡς ἀπελήλαται, ἡ σοφία ὡς ἐπαῤῤησιάσατο, ὁ Χριστὸς ὡς ἐβράβευσεν˙ οὕτω φρονοῦμεν, οὕτω λαλοῦμεν, οὕτω κηρύσσομεν... Αὕτη ἡ πίστις τῶν Ἀποστόλων, αὕτη ἡ πίστις τῶν Πατέρων, αὕτη ἡ πίστις τῶν Ὀρθοδόξων, αὕτη ἡ πίστις τὴν Οἰκουμένην ἐστήριξεν» (Τριώδιον, ἔκδ. Ἀπ. Διακονίας, 1960, σελ. 144 ἑπ.).
*
Ἀλλ' αὕτη ἡ ἑορτὴ δὲν ἀποτελεῖ ἁπλῶς μίαν ἀνάμνησιν, μίαν νεκράν παρελθοντολογίαν. Εἶναι ἐξόχως χαρακτηριστικὸν ὅτι τὸ Ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς, δηλαδή τὸ βασικὸν Τροπάριον, ἀναφέρει: «Τὴν ἄχραντον Εἰκόνα Σου προσκυνοῦμεν Ἀγαθέ, αἰτούμενοι συγχώρησιν τῶν πταισμάτων ἡμῶν, Χριστὲ ὁ Θεός...». Προβάλλεται, δηλαδή, «ἡ Ἄχραντος Εἰκών» τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς τοὺς πιστοὺς εἰς προσκύνησιν. Καὶ τοῦτο, διότι ἡ ἄχραντος εἰκὼν τοῦ Χριστοῦ ἐκφράζει τὴν ὅλην δογματικὴν διδασκαλίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἐκφράζει αὐτὸ, τὸ ὁποῖον εἶναι ὁ Χριστός: εἶναι Θεὸς καὶ ἄνθρωπος. Εἶναι ὁ Θεάνθρωπος καὶ συνάμα ὁ Σωτὴρ καὶ Λυτρωτὴς τοῦ κόσμου.
Ἐν συνεχείᾳ, τὸ Ἀπολυτίκιον ἀναφέρει: «…Χριστὲ ὁ Θεός, βουλήσει γὰρ ηὐδόκησας σαρκὶ ἀνελθεῖν ἐν τῷ Σταυρῷ, ἵνα ρύσῃ οὕς ἔπλασας ἐκ τῆς δουλείας τοῦ ἐχθροῦ. Ὅθεν εὐχαρίστως βοῶμεν Σοι˙ χαρᾶς ἐπλήρωσας τὰ πάντα, ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, παραγενόμενος εἰς τὸ σῶσαι τὸν κόσμον». Ἀκριβῶς, τὸ Ἀπολυτίκιον αὐτὸ τῆς ἑορτῆς ἔρχεται καὶ βοηθεῖ εἰς τὴν ἐμβάθυνσιν εἰς τὸ μυστήριον τῆς Χριστολογίας, τῆς Ἀνθρωπολογίας καὶ τῆς Σωτηριολογίας τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἄχραντος εἰκὼν τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ, συνδέεται μὲ τὸν «κατ' εἰκόνα Θεοῦ» κτισθέντα ἄνθρωπον καὶ τὴν σωτηρίαν του, διό καί τό περιεχόμενον τῆς παρούσης ὁμιλίας μας εἶναι: «Τό μεγαλεῖον τοῦ ἀνθρώπου κατά τήν ὀρθόδοξον πνευματικότητα».
*
Δὲν χωρεῖ ἀμφιβολία, ὅτι τὸ ἀρχαιότερον καὶ τὸ πλέον ἐπίκαιρον ἐρώτημα εἶναι τὸ: «Τὶ ἐστιν ἄνθρωπος;» Τὶ εἶναι ὁ ἄνθρωπος; Καὶ, βεβαίως, τὰ συναφῆ πρὸς αὐτὸ ἐρωτήματα: «Ἀπὸ ποῦ προέρχομαι; Ποῦ πηγαίνω; Τί εἶναι ἡ ζωή; Τί εἶναι ὁ θάνατος; Ποῖος ὁ σκοπὸς τῆς ζωῆς μου;». Ἐρωτήματα εὔλογα, ὑπαρξιακά, θεμελιώδη καὶ οὐσιαστικά.
Ἀκριβῶς εἰς τὸ σημεῖον αὐτό, ἔρχεται ἡ ὀρθόδοξος πνευματικότης καὶ δίδει οὐσιώδη ἀπάντησιν, ἀποκαλύπτουσα ὅτι εἶναι «δόξα Θεοῦ ὁ ζῶν ἄνθρωπος». Αὐτό εἶναι τὸ μεγαλεῖον τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἀριστοκρατία τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως, τοῦ σώματος καὶ τῆς ψυχῆς ἁρμονικῶς ἡνωμένων, εἰ καὶ διαφόρων, κατὰ τὴν φύσιν των, συστατικῶν στοιχείων τοῦ ἀνθρώπου.
Εἶναι ὑπέροχον, θαυμαστὸν καὶ ἱερώτατον μυστήριον ἡ σχέσις Θεοῦ – ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου – Θεοῦ. Τό μεγαλεῖον τοῦ ἀνθρώπου, αὐτῆς τῆς κορωνίδος τῆς Δημιουργίας, εἶναι ἡ συγγένειά του μέ τόν Θεόν. Τὸ μεγαλεῖον μας ἑδράζεται εἰς τὸ ὅτι ἐπλάσθημεν «κατ' εἰκόνα Θεοῦ καὶ καθ' ὁμοίωσιν» καὶ εἰς τοῦτο ἔγκειται ἡ ἀνωτερότης μας.
Ὁ ἄνθρωπος εἶναι σῶμα καὶ ψυχὴ. Ἡ ψυχοσωματικὴ αὐτὴ ἑνότης τὸν διακρίνει ἀπὸ τὰ ἄλλα ὄντα. Καί τὸ μέν σῶμα εἶναι φθαρτόν, ἡ δὲ ψυχὴ ἀθάνατος, ὡς οὐσία λογικὴ τε καὶ νοερά. Ὁ ἄνθρωπος, τοὐτέστιν, φέρει μέσα του τὴν θείαν πνοήν, τὸ θεῖον ἐμφύσημα, εἶναι πρόσωπον, κεκτημένον θεῖα δῶρα καὶ ἔχει ἔμφυτον ἠθικὸν νόμον, θρησκευτικότητα, αἰσθήματα, νοῦν καὶ καρδίαν, μὲ ἰδίαν προαίρεσιν καὶ συνείδησιν. Δέν εἶναι ἁπλῶς ἕνα βιολογικόν ὄν. Ὁ ἄνθρωπος δακρύζει. Ἡ μηχανή δέν δακρύζει. Ὁ Προφητάναξ Δαυΐδ θὰ διατυπώσῃ τοῦτο σαφέστατα ὡς ἑξῆς, ἀπευθυνόμενος πρὸς τὸν Θεὸν: «Ἠλάττωσας αὐτόν (τὸν ἄνθρωπον δηλαδὴ) βραχὺ τι παρ' ἀγγέλους, δόξῃ καὶ τιμῇ ἐστεφάνωσας αὐτόν» (Ψαλμ. 8,6).
*
Ἔπειτα, καὶ οἱ θεοφόροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θὰ γράψουν διά τό θέμα ἄνθρωπος εἰς τὰ περίφημα συγγράμματά των. Ὁ οὐρανοφάντωρ Μέγας Βασίλειος θὰ εἴπῃ: «Ἐφ' ὅσον διὰ τοῦ «κατ' εἰκόνα» ἔχει ἐνσφραγισθῆ εἰς τόν ἄνθρωπον τὸ «θεοειδές», τὸ «καθ' ὁμοίωσιν» φανερώνει τὸ δυναμικὸν τῆς ψυχῆς, δηλαδή τὴν δυνατότητα πρὸς τὴν θέωσιν». Καὶ ὡραιότατα θὰ συμπληρώσῃ ὁ σοφὸς Ἱεράρχης: «Ἐὰν δὲ (ὁ ἄνθρωπος) πρὸς τὴν θειοτέραν ἀπονεύσῃ μερίδα καὶ τὰς τοῦ Πνεύματος ὑποδέξηται χάριτας (=ἐνεργείας), τότε γίνεται τῶν θειοτέρων καταληπτικός, ὅσον αὐτοῦ τῇ φύσει σύμμετρον... Ὁ μέντοι τῇ θεότητι τοῦ Πνεύματος ἀνακραθεὶς νοῦς, οὗτος ἤδη τῶν μεγάλων ἐστὶ θεωρημάτων ἐποπτικὸς καὶ καθορᾷ τὰ θεῖα κάλλη, τοσοῦτον μέντοι ὅσον ἡ χάρις ἐνδίδωσι καὶ ἡ κατασκευὴ αὐτοῦ ὑποδέχεται» (Ἐπιστολὴ 233, 1, P.G. 32, 865).
Ὁ ἄλλος μέγας διδάσκαλος τῆς οἰκουμένης, ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, ὁ πρύτανις τοῦ θείου κηρύγματος καὶ ἐφάμιλλος τοῦ Δημοσθένους, διά τὸ θέμα « τὶ ἐστιν ἄνθρωπος», μελετᾶ, ἐρευνᾶ τὴν Ἁγίαν Γραφήν, θεολογεῖ καὶ διδάσκει τὰ ἑξῆς: «Ἄνθρωπός ἐστι τὸ μέγα ζῶον καὶ θαυμαστόν, καὶ τῆς κτίσεως ἁπάσης τῷ Θεῷ τιμιώτερον, δι' ὅν οὐρανός καὶ γῆ καὶ θάλαττα καὶ τὸ λοιπὸν ἅπαν τῆς κτίσεως σῶμα» (PG 54, 587α). Καὶ προχωρεῖ βαθύτερον: «Ἄνθρωπος γὰρ ἐστιν, οὐχ ὅστις ἁπλῶς χεῖρας καὶ πόδας ἔχει ἀνθρώπου οὐδ' ὅστις ἐστὶ λογικὸς μόνον, ἀλλ' ὅστις εὐσέβειαν καὶ ἀρετὴν μετὰ παρρησίας ἀσκεῖ» (PG 49, 232α).
Ἐπὶ πλέον, εἰς τοὺς λόγους τοῦ θεηγόρου μεγάλου ἁγίου ἀνδρός, τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, εὑρίσκομεν ὑψηλὰ νοήματα περὶ ἀνθρώπου. Γράφει πολὺ χαρακτηριστικά: «Ὁ τεχνίτης Λόγος (τοῦ Θεοῦ) ἀπὸ τὰ δύο, δηλαδὴ τὴν ἀόρατον καὶ τὴν ὁρατὴν φύσιν, δημιουργεῖ ἕνα ζωντανὸν πλάσμα, δηλαδὴ τὸν ἄνθρωπον˙ καὶ ἀφοῦ ἔλαβε τὸ σῶμα του ἀπὸ τὴν ὕλην, ἡ ὁποία εἶχεν ἤδη δημιουργηθῆ, καὶ ἀφοῦ ἔβαλε μέσα εἰς αὐτὸ (τὸ σῶμα) πνοὴν ἀπὸ τὸν ἑαυτόν Του..., τὸν ἐτοποθέτησεν ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, τρόπον τινὰ ὡς ἕνα δεύτερον κόσμον, μικρὸν μέσα εἰς τὸν μεγάλον, ὡς ἕνα ἄλλον ἄγγελον, μικτόν προσκυνητήν (λάτρην), ἐπιτηρητὴν τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μυημένον εἰς τὰ μυστικὰ τῆς ἀοράτου, τῆς μόνον διὰ τοῦ νοὸς ἀντιληπτῆς, βασιλέα τῶν ἐπιγείων ἀλλ' ὑπήκοον τῆς ἄνω βασιλείας, ἐπίγειον ἀλλὰ καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον ἀλλὰ καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν ἀλλὰ καὶ ἀόρατον, εὑρισκόμενον εἰς τὸ μέσον μεταξὺ μεγαλείου καὶ ταπεινῆς θέσεως˙ τὸν ἴδιον (τὸν ἄνθρωπον) ὡς πνεῦμα καὶ σάρκα˙ ἕνα ζωντανὸν ὄν, τὸ ὁποῖον ἐδῶ (εἰς τὸν κόσμον αὐτὸν) διακυβερνᾶται, ἀλλ' ἀλλοῦ κατευθύνεται (ἀποδημεῖ), καὶ φθάνει εἰς τὴν θέωσιν, μὲ τὴν ροπὴν (τάσιν) πρὸς τὸν Θεόν, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον ἀποτελεῖ τὸ ἄκρον ἄωτον τοῦ μυστηρίου» (PG 36, 321 ἑπ.).
Προσέτι, «ὁ φιλόσοφος νοῦς», ὁ Γρηγόριος Νύσσης θά γράψῃ καί θά ὁμιλήσῃ διά τόν «μεθόριον» ἄνθρωπον, ὅπως θαυμασίως τόν ἀποκαλεῖ, καθ' ὅτι, λέγει, ὁ ἄνθρωπος, ὅπως ἐπλάσθη ἀπό τόν Δημιουργόν, εἶναι μεταξύ τοῦ ὑλικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου. Εἰδικότερον, εἰς τό περισπούδαστον ἔργον του «Περί κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου», ὁ ἱερός πατήρ παρατηρεῖ εἰς τόν ἄνθρωπον ἕνα συνδυασμόν τοῦ γηΐνου καί τοῦ θείου στοιχείου, ὑπογραμμίζοντας πολύ χαρακτηριστικά, ὅτι τοῦτο ὑπάρχει «ἵνα δι' ἀμφοτέρων συγγενῶς τε καί οἰκείως πρός ἑκατέραν ἀπόλαυσιν ἔχῃ τοῦ Θεοῦ μέν διά τῆς θειοτέρας φύσεως, τῶν δέ κατά τήν γῆν ἀγαθῶν διά τῆς ὁμογενοῦς αἰσθήσεως ἀπολαύων» (ΕΠΕ 5,34).
*
Μέ τήν θεώρησιν αὐτήν, ἡ θεανθρωπίνη μορφὴ τοῦ Κυρίου εἶναι ἐμφανέστατα τό κέντρον τῆς ὅλης ὀρθοδόξου πνευματικότητος. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται καὶ προσκαλεῖται εἰς τὴν ἐν Χριστῷ ζωήν, ἡ ὁποία «φύεται μὲν ἐν τῷδε τῷ βίῳ καὶ τὰς ἀρχὰς ἐντεῦθεν λαμβάνει, ἡ τελείωσις δὲ αὐτῆς πραγματοποιεῖται ἐπὶ τοῦ μέλλοντος, ἐπειδὰν εἰς ἐκείνην ἀφικώμεθα τὴν ἡμέραν» (Νικ. Καβάσιλα, PG 150, 493 B).
Τῷ ὄντι, ὁ Θεάνθρωπος Χριστὸς εἶναι «εἰκὼν τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου» (Β' Κορ. 4, 4 – Κολ. 1, 14), δηλαδὴ φανέρωσις τοῦ Θεοῦ. Ἡ κλῆσις, ἔπειτα, τῶν ἀνθρώπων εἶναι νά καταστοῦν «σύμμορφοι τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ.8,29). Ἑπομένως, καλούμεθα νὰ εἴμεθα καὶ ἡμεῖς φανέρωσις τοῦ Θεοῦ. Καθ’ ὅτι, μὲ τὴν φυσικὴν μας γέννησιν «ἐφορέσαμεν τὴν εἰκόνα τοῦ χοϊκοῦ», ἡ ὁποία εἶναι κατ' εἰκόνα τοῦ Θεοῦ – Δημιουργοῦ μας. Μὲ τὴν ἄλλην, ὅμως, τὴν πνευματικὴν ἀναγέννησιν, «φορέσομεν καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ ἐπουρανίου» (Α' Κορ. 15, 49). Πρόκειται διὰ τὸν «καινὸν ἄνθρωπον», τὸν «ἐν Χριστῷ» καινούργιο, τὸν ἄνθρωπον «τὸν ἀνακαινούμενον εἰς ἐπίγνωσιν κατ' εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτόν» (Κολ. 3, 10). Αὐτὸ ἐπιτελεῖ ἡ ὀρθόδοξος πνευματικότης, αὐτὸ ἐνεργεῖ ἡ Ἐκκλησία διὰ τῶν ἱερῶν Μυστηρίων της, εἰς τὴν ὁποίαν ὁ Χριστός διηνεκῶς βιοῦται ὡς ὁ Ὤν, ὁ Ἦν καὶ ὁ Ἐρχόμενος (Ἀποκ. 1,8). Αὐτὸ συνιστᾶ τὸν σκοπὸν τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, τὴν πληρότητα τοῦ προορισμοῦ του, τὴν ἐκπλήρωσιν τοῦ «ὁρᾶν τὸν Θεὸν».
Μέ ἄλλους λόγους, σκοπὸς τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ ἐπάνοδος εἰς τὸ «ἀρχαῖον κάλλος», ἡ ἐπαναγωγὴ εἰς τὸ «κατ' εἰκόνα» καὶ ἡ ἐν Χριστῷ δυναμικὴ ἐπίτευξις τοῦ «καθ' ὁμοίωσιν».
*
Ἀλλ' ἐνῶ ἀτενίζομε τὸ μεγαλεῖον αὐτὸ τοῦ ἀνθρώπου, κατὰ τὴν ὀρθόδοξον διδασκαλίαν καὶ πνευματικότητα, γινόμεθα συνάμα μάρτυρες καὶ τῆς ἄλλης πραγματικότητος, τὴν ὁποίαν φέρει ἡ πτῶσις τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ ὑποδούλωσίς του εἰς τὴν ἁμαρτίαν. Ἀντὶ «δοῦλοι Θεοῦ», γινόμεθα αἰχμάλωτοι εἰς τόν χαιρέκακον. Ἀντὶ πορείας εἰς τὴν ὁδὸν τῆς ἀληθείας, τῆς γνώσεως καὶ τῆς ἐλευθερίας, βηματίζομεν εἰς ἀτραποὺς ψεύδους καὶ δουλείας τοῦ ἀλλοτρίου. Πρόκειται διὰ τὴν ἀμαύρωσιν τοῦ «κατ' εἰκόνα», διὰ τὴν σκοτεινὴν πλευρὰν τοῦ ἀνθρώπου, διὰ τὴν ἀπομάκρυνσιν ἀπὸ τὸν Θεόν, τὴν ἀσέβειαν, τὴν ὑλοφροσύνην, τὴν ἀλαζονείαν, τὴν καταστρατήγησιν τῶν θείων ἐντολῶν.
Ὅλα πλέον ἐξετάζονται ὀρθολογιστικῶς, νοησιαρχικῶς, ἐρήμην τοῦ Θεοῦ, ἐξορίζοντας τὸν Χριστὸν ἀπὸ τὴν ζωὴν μας. Κλειστὸς πλέον ὁ οὐρανός. Πιστεύω ὅ,τι βλέπω καὶ ὅ,τι τρώγω. Τὰ ζωτικὰ θέματα τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως δὲν ὑπάρχει ἡ βούλησις νὰ ρυθμίζωνται συμφώνως πρὸς τὴν θεόπνευστον ἀποκάλυψιν τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ, συμφώνως πρὸς τὴν χριστιανικὴν διδασκαλίαν. Τὸ Εὐαγγέλιον ἐνίοτε τίθεται εἰς ἀργίαν. Κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον, τὸν πνευματικὸν μας ὁρίζοντα τὸν ἀφήσαμε συνεχῶς νὰ σκοτεινιάζῃ καὶ τὴν λυχνίαν μας νὰ τρεμοσβήνῃ. Ἰσχύει, ἐν προκειμένῳ, τὸ ὑμνογραφικὸν ἀπόφθεγμα, τὸ τόσον αὐθεντικόν, τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιόδου τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, τὴν ὁποίαν ἤδη διανύομεν, τὸ: «Ἡμάρτομεν, ἠνομήσαμεν, ἠδικήσαμεν ἐνώπιον» Κυρίου καί παραλλήλως, διαπιστώνεται καὶ τὸ ψαλμικόν: «Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὤν, οὐ συνῆκε, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς» (Ψαλμ. 48, 13).
Ἐφθάσαμεν, ὅμως, ἔτσι εἰς τὴν ἀπαξίωσιν τοῦ ἀνθρώπου, εἰς τὴν ἀπανθρωπίαν, εἰς μίαν αὐταπάτην προόδου, εἰς τὴν ἀποϊεροποίησιν τῶν ἱερῶν, εἰς μίαν κρίσιν ἐννοιῶν καὶ ἀξιῶν, εἰς τὴν ἀκύρωσιν τοῦ ἤθους, εἰς τὴν ἐσωτερικὴν ταραχὴν μέ πολλά ψυχολογικά προβλήματα καὶ εἰς τὴν ἠθικὴν παρακμὴν εἰς πολλαπλᾶ ἐπίπεδα. Ἐπικρατεῖ ἐνίοτε ἕνας ἀρνητισμὸς καὶ μηδενισμός, ὁ ὁποῖος καθιστᾶ τελικῶς τὸν ἄνθρωπον ὑπάνθρωπον καὶ κτηνάνθρωπον ἀκόμη, ἀλλὰ καὶ ὑπερφίαλον ὑπεράνθρωπον.
*
Προβάλλει, κατὰ συνέπειαν, ἐπιτακτικὸν τὸ ἐρώτημα: Ὁ σύγχρονος, πνευματικῶς πληγωμένος ἄνθρωπος τὶ θά γίνῃ; Καὶ ἀκόμη: Πῶς θὰ παύσῃ ἡ ψυχικὴ βάσανος τοῦ ἀνθρώπου; Πῶς καὶ ποῦ θὰ γαληνεύσῃ ἡ ψυχή; Καί τοῦτο, διότι ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκην τοῦ οὐρανοῦ. Ἡ ψυχὴ του ἀναζητεῖ τὸν Θεόν. Πεινᾶ καὶ διψᾶ διὰ τὴν σώζουσαν ἀλήθειαν, διότι οὐδέποτε θὰ παύσῃ νὰ εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν Αὐτοῦ.
Εἰς αὐτήν ἀκριβῶς τήν ἀναζήτησιν τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς ἔρχεται καί ἀπαντᾶ ἡ ὀρθόδοξος πνευματικότης, κέντρον τῆς ὁποίας εἶναι ἡ λύτρωσις τοῦ ἀνθρώπου διά τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἀγκαλιάζει τόν ὅλον ἄνθρωπον, ὅπως καί ἄν εἶναι. Αἱ ἐφθαρμέναι εἰκόνες καταφθάνουν διὰ νὰ ἀνακαινισθοῦν Χάριτι Θεοῦ εἰς τό «ἰατρεῖον τῶν ψυχῶν», τήν Ἐκκλησία.
Ἡ κατὰ Χριστὸν λύτρωσις, μὲ τὴν συνεχῆ ἄσκησιν, τὴν καλλίστη νηστείαν, τὴν ἀδιάλειπτη προσευχήν, τὴν μετάνοιαν, τό βάπτισμα τῶν δακρύων, τὴν ψυχοσωτήριον ἐλεημοσύνην, δέν εἶναι, εἰς τὸν χῶρον τῆς ὀρθοδόξου πνευματικότητος, μία ἁπλῶς τυπική, ἐξωτερική, κοσμικὴ ἀποδοχὴ ἑνὸς φαινομένου, ἀλλὰ μία ἐσωτάτη βίωσις τοῦ Χριστοῦ. Κατ' ἀκολουθίαν, μὲ τὴν λύτρωσιν αὐτὴν δὲν ἀπελευθερούμεθα ἁπλῶς ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν, ἀλλ' εἰσερχόμεθα εἰς μίαν νέαν ζωὴν ὑπερφυσικῆς μεταμορφώσεως. Γινόμεθα «ἔνθεοι καὶ θεοειδεῖς», διότι λειτουργοῦν πλέον οἱ πνευματικοὶ νόμοι.
Ἡ ὀρθόδοξος, λοιπόν, πνευματικότης μᾶς ἐπιστρέφει εἰς τὴν ἀλήθειαν περὶ τοῦ ἀνθρώπου, καὶ συνάμα ἀπορρίπτει τὸ ψεῦδος αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Πρόκειται διὰ μίαν ἄλλην αἴσθησιν, πέραν τῆς ἁμαρτωλῆς πραγματικότητος. Εἶναι ἡ ὑπέρβασις τῆς ἐνδοκοσμικότητος τοῦ ματαίου τούτου κόσμου. Μή λησμονοῦμεν, ὅτι εἴμεθα εἰς τόν κόσμον τούτον «πάροικοι καί παρεπίδημοι». Εἶναι ἡ ἀναγωγή εἰς ἄλλας ἐννοίας, τὰς ὁποίας ἴσως δὲν ὑποψιαζόμεθα, εἰς ἄλλας ἐμπειρίας, εἰς ἄλλην δυναμικήν, εἰς ἄλλον χῶρον, ἐκεῖνον τοῦ Θεοῦ, εἰς τὴν ἱερουργίαν τοῦ μυστηρίου τῆς Βασιλείας Του, εἰς τόν χῶρον πέραν τοῦ θανάτου, ἐκεῖνον τῆς Ἀναστάσεως.
*
Εἰς τὰ Ἀναγνώσματα τῆς σημερινῆς Θείας Λειτουργίας, τὸ Ἀποστολικὸν καὶ τὸ τοῦ Εὐαγγελίου, γίνεται λόγος διὰ τὰ μεγάλα κατορθώματα τῆς πίστεως εἰς τὸν Θεόν, εἰς τὸ πρῶτον, καὶ διὰ τοὺς «ἀνοικτοὺς οὐρανούς» εἰς τὸ δεύτερον. Ἀλήθεια, ἔχομε συνειδητοποιήσει πόσον ἀναγκαία εἶναι ἡ ἀκράδαντος πίστις εἰς τὸν Θεὸν καὶ ἡ ἄλλη ὅρασις τοῦ οὐρανοῦ; Εἰς αὐτὰ ἀκριβῶς μᾶς προτρέπει καὶ μᾶς καθοδηγεῖ ἡ σημερινὴ ἑορτὴ τῆς Ὀρθοδοξίας, διότι «ἑορτάζω» σημαίνει γίνομαι βαθύτερον, κατὰ συνείδησιν, χριστιανός, «αὐξανόμενος εἰς ἐπίγνωσιν Θεοῦ» (Κολ. 1,10). Συνάπτομαι στενώτερον μὲ τὴν ἁγίαν Του Ἐκκλησίαν, ἡ ὁποία δὲν εἶναι πρόσκαιρος, ἀλλ’ αἰωνία, δὲν εἶναι σκοταδισμὸς, ἀλλὰ κατέχει τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν καὶ δὲν μένει εἰς τὴν πικρίαν, ἀλλὰ προσφέρει τὴν ἀγάπην, τήν καταλλαγήν, τήν παραμυθίαν, τήν ἐλπίδα καὶ τὴν ἀγαλλίασιν.
Τῷ ὄντι, ἡ ὀρθόδοξος πνευματικότης εἶναι ἕνας ἀνεκτίμητος θησαυρὸς, κατ’ ἐξοχὴν δὲ, εἰς τὸν ὀρθόδοξον ἑλληνισμὸν, ἁπανταχοῦ τῆς γῆς. Δείχνει τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι μία καταπληκτική, ὑπέροχος κληρονομία τῶν θεοφόρων, ἁγίων καὶ σοφῶν Πατέρων μας. Ἡ κληρονομία αὐτὴ εἶναι εὐκαιρία ἀλλὰ καὶ δυνατότης. Εἴμεθα ἐλεύθεροι νὰ τὴν δεχθοῦμε ἤ νὰ τὴν ἀποποιηθοῦμε. Ἐδῶ, ὅμως, εὑρίσκεται τὸ κλειδὶ τῆς σωτηρίας, τῆς γαλήνης τῆς ψυχῆς μας.
*
Συνελόντ' εἰπεῖν, τό μεγαλεῖον τοῦ ἀνθρώπου ἐνυπάρχει ἐξ' ἀρχῆς εἰς τό «κατ' εἰκόνα καί καθ' ὁμοίωσιν Θεοῦ».
Ἡ θεϊκὴ πρόσκλησις εἰς τὸν καθένα μας εἶναι καὶ θὰ παραμένῃ παντοτινή: «Ἔρχου καὶ ἴδε» Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, κατὰ τὸν σημερινὸν βιβλικὸν λόγον (Ἰω. 1,47), διότι «χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας» (Ἑβρ. 13,8). Ναί, ἄνθρωπε, «ἔρχου καὶ ἴδε». Τόν Μεγάλο Πονεμένο. Ἐκεῖνον πού εἶπε: «Ἐν τῷ κόσμῳ θλῖψιν ἕξετε˙ ἀλλά θαρσεῖτε, ἐγώ νενίκηκα τόν κόσμον» (Ἰω. 16, 33). Τόν Θεῖον Παρηγορητήν. Τόν Νικητή τοῦ θανάτου. Τόν Ἀναστάντα. «Ἔρχου καί ἴδε», τὴν Αὐτοαλήθειαν, τὸ «ἀπαύγασμα τῆς δόξης καὶ τὸν χαρακτῆρα τῆς ὑποστάσεως» τοῦ Θεοῦ Πατρός (Ἑβρ. 1,3). Γένοιτο.